Көпжылдық және біржылдық шөптесін өсімдіктер, жартылай бұталар, сиректеу бұталар. Антарктидадан басқа құрлықтардың барлығында өседі, бірақ түрлерінің ең көп тараған жерлері Жерорта теңізі жағалауының, Алдыңғы және Орта Азияның шөлді және шөлейт аудандары. Сабағы 4-қырлы. Жапырақтары кезектесіп орналасады. Жапырақтары қарапайым (жай жапырақтар), қо-салқы жапырақшалары болмайды. Сабақтары мен жапырақтары безді түктермен немесе қабыршақтармен жабылган, олар эфир майларын бөліп шығарады. Гүлшоғыры өртүрлі тирстен тұрады. Гүлдері зигоморфты, көп жағдайда екі ерінді, сиректеу актиноморфты гүлге өте жақын болады. Тостағанша жапырақшалары біріккен, қоңырау тәрізді, түтік тәрізді немесе екі ерінді, әдетте 5-мүшелі. Күлтесі барлық уақытта 5-мүшелі. Желектердің бірігуінің нәтижесінде күлтенің төменгі жағы трубка ал жоғарғы жағы отгиб (күлте алақаны) түзеді. Қалыпты жағдайда отгиб екі ерінді болады, жоғарғы ерін 2 желектен, ал төменгі ерін 3-желектен тұрады. Сиректеу ол 4-мүшелі немесе бір ерінді болады. Түтіктің іші жалаңаш және жылтыр немесе аталықтардың біріккен жерінен сәл төмендеу түктердің (үлпектердің) шеңбері болады. Осы бейімделушіліктің болуы немесе болмауы — аса маңызды систематикалық белгі болып табылады. Андроцейі күлтенің трубкасына бекінген 4 аталықтан түрады, оның 2 ұзын, 2 қысқа болады. Андроцейі 2 аталықтан түратын туыстарыда кездеседі. Гинецейі барлық уақытта 2 біріккен жеміс жапырақшаларынан түрады. Гүлтүйіні жоғарғы, бірақ 4-үялы (бөліп тұратын пердесінің 2-жалған), әр үяда 1-ден тұқым бүрі болады. Аналықтың мойны біршама Ұзын болады және 2-жақтаулы аналық аузымен (2-лопостным рыльцем), аяқталады. Гүлдің қҰрылысының сызба нҰсқасы

Жемісі 4 жаңғақшаға бөлінеді.

Тауқалақайлар түқымдасына жататын өсімдіктер бойында көп мөлшерде, жағымды иіс шығаратын эфир майының болуына байланысты парфюмерия өндірісінде (розмарина — Козтагіпшп және лаванда), тамақ өнеркәсібінде (мускат шалфейі) және медицинада (бүрыш жалбызы — мята перечная — Мешла— пустырник — Ьеошдгаз, шалфей туысының түрлері —222-сурет, насыбайгүл — базилик — Осітит, жебір — тимьян — Тһутш) кеңінен қолданылады. Кейбір өсімдіктер сөнді болып келеді, сондықтанда оларды гүл өсіру шаруашылығында (в цветоводстве) пайдаланады (шалфей блестящий кріепдев дәрілік, сайсағыз — иссоп лекарственный). Мындай түрлері арамшөптер болып табылады: ақ тауқалақай (Ьатіит аІЬит, 223-сурет), қайызғақшөп туысының түрлері (чистец —), пикульник және басқалар.